Alışkanlıklar Döngüsü: Gelişim Yolunda Alışkanlıklarımızı Anlamak

Alışkanlıklar Döngüsü

Hem günlük yaşamımızda hem de iş yaşantımızda günbegün yaptığımız seçimlerin çoğu, uzun uzun düşünülerek verilmiş kararların sonuçlarıymış gibi görünebilir, ama aslında değildir. Onlar alışkanlıklardır.

Peki Alışkanlık Nedir?

En temel örnekten yola çıkacak olursak bir işe başlamadan önce ya da sabah uyanabilmek için (ya da uyandığını hissedebilmek için) güne kahve ile başlamak. İş yerinize gidip masanıza oturduğunuzda ilk iş e-mailleri ile ilgilenmeniz. Bunlar bile birer alışkanlık örneğidir. Her bir alışkanlık tek başına bir anlam ifade etmese de her gece çocuklarımıza ne söylediğimiz veya düşüncelerimizle iş rutinlerimizi nasıl organize ettiğimiz, zaman içinde sağlığımızı, üretkenliğimizi, mali durumumuzu ve hatta mutluluğumuzu önemli ölçüde etkiler.

Hiç Düşündünüz mü Yaşamınızı Hangi Alışkanlıklar Yönetiyor?

Her geçen gün farkında olmaksızın yeni alışkanlıklar ediniyoruz. Ancak her insanın alışkanlıkları farklı arzular doğurur. Bazı alışkanlıklar baskıya ve analize kolayca boyun eğer. Bazıları daha karmaşık ve inatçıdır, dolayısıyla daha uzun süre çalışmayı gerektirir. Bazıları içinse değişim hiçbir zaman tam olarak sonuçlanmayan bir süreçtir. Bu durum özel yaşamımızda olduğu gibi iş yaşantımızda da geçerlidir.

Organizasyonel Alışkanlıklarınız

Çoğu organizasyon planlı bir karar verme sürecine dayanan rasyonel seçimler yapıyormuş gibi görülse de insanlar gibi uzun zamandır süregelen alışkanlıkları tarafından yönlendirilir. Bu alışkanlıklar, çoğu zaman binlerce çalışanın bağımsız kararlarından doğan davranış kalıplarıdır. Ve sanıldığından daha derin etkileri vardır.

Organizasyonel alışkanlıklar yerleşik paternleri takip eder ve düzinelerce alışkanlık, süreç ve davranış birleşerek sonunda kurum kültürünü doğurur. Alışkanlıklar bazen tekrar tekrar deneyip yanılmayı, organizasyonun iyi işleyebilmesi için sorumluluğun kimde olduğuna netlik kazandıran alışkanlıklar geliştirmeyi gerektirir.

Performans değerlendirmenin yapılış biçiminin bile geçmişten gelen kurum alışkanlığı ile bağlantılı farklılık göstereceğini düşünebiliriz. Peki eski alışkanlıklar yerine geribildirimler veya 360 derece performans değerlendirmede öne çıkan eski alışkanlıklarımızın yerine neden yenilerini eklemiyoruz?

Evet aslına bakıldığında geleneksel süreçler hemen yenileriyle değişecek bir alışkanlık değil. Biliyoruz ki değişim hızlı olmayacak, her zaman kolay da değildir. Ama gereken çaba gösterildiği takdirde hemen her alışkanlık zamanla yeniden şekillendirilebilir.

Alışkanlıklarımız Performansımızı Nasıl Etkiler?   

Organizasyonları bireysel bazda incelediğimizde ise çalışanların büyük çoğunluğunun tam potansiyellerine ulaşmasını engelleyen unsurların yine alışkanlıklar olduğunu görürüz. Örneğin performans döneminde değerlendirilen yetkinlikler bir kişinin alışkanlıkları hakkında bizlere çok şey söyleyecektir. Potansiyelimizi ortaya koyma noktasında alışkanlıklarınızı nasıl değiştireceğimiz ve yeni alışkanlıklar kazanabileceğimizle ilgili izleyebileceğiniz adımları sunuyoruz;

Alışkanlıkları Anlamak: Alışkanlıkları Değiştirmek ve Yenilerini Kazanmak için Takip Edebileceğiniz Adımlar 

Adım 1: Rutini Tanımlayın

Kendi alışkanlıklarımızı anlamak için, döngülerinizin öğelerini tanımlamanız gerekir. Belli bir davranışın alışkanlık döngüsünü teşhis ettiğiniz an, eski zaafların ve kötü alışkanlıkların yerine yeni rutinler koymanın yollarını arayabilirsiniz. Charles Duhigg'i örnek alalım. İş yerinde her gün kafeteryaya inip çikolatalı kurabiye alarak yorgunluğunu bir nebze telafi ettiğini fark etmiştir Duhigg. Bunu farkına vardıktan sonra bu telafiyi çok daha sağlıklı olan bir diğeriyle değiştirebildi; odasından çıkmak ve meslektaşıyla on dakika sohbet etmek gibi. Edindiği bu yeni alışkanlık kilosunu olumsuz olarak etkilemeden mola vermesine olanak tanıdı.

Peki bu alışkanlık ertesi gün sizi tekrar ele geçiriyor. Bu davranışı teşhis edip değiştirmek için önce ne yaparsınız? Alışkanlık döngüsünü bulmaya çalışırsınız. İlk adım, rutini tanımlamaktır. Kurabiye senaryosunda da olduğu gibi rutin işin en temel kısmıdır: Değiştirmek istediğiniz davranıştır. Demek ki döngüye önce bunu yerleştirmeniz gerekir. Sırada cevapları o kadar da bariz olmayan sorular var: Rutini tetikleyen işaret nedir? Açlık mı, sıkıntı mı? İşin verdiği sıkıntı hali mi ya da mola ihtiyacı mı?

Peki ödül nedir? Kurabiyenin kendisi mi? Bunu anlamak için biraz deneye ihtiyacımız var.

Adım 2: Ödülleri Deneyin

Ödüller güçlüdür çünkü arzuları doyurur. Ama davranışlarımızın altında yatan arzuların genellikle bilincinde değilizdir. Belli alışkanlıkları hangi arzuların doğurduğunu anlamak için, farklı ödüllerle deneyler yapmakta fayda vardır. Deneyler birkaç gün, bir hafta ya da daha uzun zaman alabilirler. Bu süre içinde kendinizi gerçek bir değişiklikler yapmaya hiçbir şekilde mecbur hissetmemelisiniz. Veri toplama safhasındaki bir bilim insanı olduğunuzu varsayabilirsiniz. Alışkanlıkları değiştirme yolunda deneyinizin ilk günü, kafeteryaya gidip bir kurabiye alma isteği duyduğunuz zaman, rutininizi size farklı bir ödül verecek şekilde ayarlayın. Örneğin kafeteryaya gitmek yerine dışarı çıkın. Burada amaç, rutininizi hangi arzunun doğurduğunu belirlemek için değişik hipotezleri teste tabi tutmaktır.

Adım 3: İşareti Belirleyin

Alışkanlıklarımızı tetikleyen işaretleri tespit etmek o kadar kolay değildir. Zor olmasının sebebi ise, davranışlarımızı ortaya koyarken çok fazla bilgi bombardımanına maruz kalmamızdır. Kendinize sorun, arabanızla işe giderken otomatikman sola döndüğünüzde bu davranışınızı ne etkiliyor? Bir yol tabelası mı? Doğru güzergahın bu olduğu bilgisi mi? Yoksa hepsi birden mi? Bu işareti onca gürültünün arasından çekip çıkarmak için aşağıda yazılı olan psikologların kullandığı sistemin aynısını kullanabiliriz.

-Mekan (Neredesin)

-Zaman (Saat kaç)

-Duygu durumu (Duygu durumun nasıl)

-Diğer İnsanlar (Çevrende başka kim var)

-Hemen önce gerçekleştirilen davranış (İsteği duymadan önce ne yaptın)

Demek oluyor ki şayet "kafeteryaya gidip bir kurabiye satın alma" alışkanlığını hangi işaretin tetiklediğini bulmaya çalışıyorsanız, söz konusu isteği duyduğunuz zaman yukarıda yazılı beş unsuru kâğıda not edebilirsiniz.

Şüphesiz ki, bazı alışkanlıkları değiştirmek çok daha zor olabilir. Bazen değişim uzun zaman alır. Ama bir alışkanlığın nasıl çalıştığını anladığınız an (işaret, rutin, ödülü teşhis ettiğiniz an) onu kontrol altına almak ve dileğiniz gibi şekillendirmek mümkün olacaktır.

İmran Şahin